Exproof (Kıvılcım Çıkarmaz) Cihazlarda Test & Bakım Rehberi

Patlayıcı ortamlar; kimya tesislerinden petrol rafinerilerine, un fabrikalarından boya üretim hatlarına kadar birçok endüstride ciddi güvenlik riskleri barındırır. Bu ortamlarda kullanılan cihazların Exproof (kıvılcım çıkarmaz) yapıda olması, olası bir patlamanın önüne geçmek için hayati önem taşır. Ancak yalnızca doğru cihazı seçmek yeterli değildir; bu cihazların düzenli test ve bakımı da en az tasarımı kadar kritiktir. Bu yazıda, Exproof cihazların neden özel bakım gerektirdiğini, hangi testlerin uygulanması gerektiğini ve bakım süreçlerinin nasıl yürütüleceğini adım adım ele alacağız.

Exproof Nedir?

Exproof terimi, “Explosion Proof” ifadesinden gelir ve patlayıcı ortamlarda kıvılcım veya yüksek sıcaklık kaynaklı patlamaların önlenmesi amacıyla tasarlanmış cihazları ifade eder. Bu cihazlar, gaz, buhar veya toz gibi patlayıcı karışımların bulunduğu ortamlarda güvenli şekilde çalışabilecek şekilde mühendislik önlemleriyle donatılmıştır.
Elektrik motorları, aydınlatma armatürleri, şalterler, sensörler, kontrol panoları gibi birçok ekipman Exproof sınıfında üretilebilir.

Neden Düzenli Test ve Bakım Gerekli?

Exproof cihazlar, üretim sırasında sertifikasyon testlerinden geçirilir. Ancak bu testlerin kalıcılığı, düzenli saha kontrolleriyle desteklenmediği sürece güvence altına alınamaz. Zamanla cihaz üzerinde oluşabilecek deformasyonlar, sızdırmazlık contalarının eskimesi, bağlantı gevşemeleri veya toz birikimi cihazın Exproof özelliklerini zayıflatabilir.
Bu nedenle uluslararası standartlara göre Exproof ekipmanlar için periyodik muayene, test ve bakım zorunludur. Özellikle IEC 60079-17 ve ATEX 137 standartları, bu kontrollerin nasıl ve hangi sıklıkta yapılması gerektiğini net biçimde tanımlar.

Test ve Bakım Öncesi Hazırlık

Exproof cihazlarda test veya bakım işlemi gerçekleştirmeden önce aşağıdaki hazırlık adımları dikkatlice uygulanmalıdır:

1. Patlayıcı ortam güvenli hale getirilmelidir. Test veya bakım yapılacak bölge, mümkünse gazsız hale getirilir veya inert gaz ile temizlenir.
   

2. Enerji kesintisi sağlanmalıdır. Cihazın bulunduğu devre, güvenli biçimde enerjisiz hale getirilmelidir.
   

3. Uygun kişisel koruyucu donanım kullanılmalıdır. Exproof alanlarda çalışma yapan teknisyenlerin antistatik giysi, koruyucu gözlük, eldiven ve gerekirse solunum ekipmanı takması gerekir.
   

4. Doğru test ekipmanları seçilmelidir. Kullanılacak ölçüm cihazlarının da Exproof onaylı olması şarttır.
   
   

Bu hazırlıkların ardından cihaz güvenli şekilde test ve bakıma alınabilir.

Exproof Cihazlarda Yapılması Gereken Temel Testler

Exproof cihazlarda test işlemleri, cihaz tipine göre değişiklik göstermekle birlikte genel olarak aşağıdaki kontrolleri kapsar:

1. Görsel Muayene
Cihazın dış yüzeyinde çatlak, deformasyon, boya dökülmesi, paslanma veya etiket kaybı olup olmadığı kontrol edilir. Exproof etiketinin okunabilir ve sağlam olması, cihazın hâlâ sertifikalı olduğunu gösterir.

2. Sızdırmazlık ve Conta Kontrolü
Exproof cihazların en kritik noktalarından biri sızdırmazlık elemanlarıdır. Conta ve dişli bağlantı noktalarının sağlam, eksiksiz ve gevşememiş olması gerekir. Özellikle IP koruma sınıfı yüksek cihazlarda, contalar zamanla sertleşebilir. Bu durumda yenileriyle değiştirilmelidir.

3. Elektriksel Testler
Yalıtım direnci ölçümü, topraklama sürekliliği testi ve izolasyon kontrolleri Exproof cihazlarda zorunlu testlerdendir. Bu ölçümler, cihazın hem elektriksel güvenliğini hem de patlamaya karşı dayanıklılığını doğrular.

4. Sıcaklık Kontrolü
Cihazın yüzey sıcaklığının izin verilen T-sınıfı (örneğin T4, T6 vb.) sınırlarını aşmadığından emin olunmalıdır. Aksi durumda, cihaz çevresindeki gaz karışımı tutuşma riskiyle karşılaşabilir.

5. Mekanik Bütünlük Testi
Montaj noktalarının gevşememiş, kablo rakorlarının tam sıkılmış ve bağlantı kutularının kapaklarının tam kapalı olduğundan emin olunur. Küçük bir vida eksikliği bile Exproof özelliği kaybına yol açabilir.

Bakım Sıklığı ve Kayıt Altına Alma

Exproof cihazların test ve bakım sıklığı, ortamın tehlike düzeyine bağlı olarak değişir. Genel bir kural olarak:

• Yüksek riskli (Zone 0/20) alanlarda: 3 ayda bir kontrol
  

• Orta riskli (Zone 1/21) alanlarda: 6 ayda bir kontrol
  

• Düşük riskli (Zone 2/22) alanlarda: yılda bir kontrol
  
  

Bu kontrollerin her biri belgelendirilmelidir. Cihaz üzerinde yapılan her işlem, tarih, yapılan test türü, teknisyen adı ve ölçüm sonuçlarıyla birlikte kayıt altına alınmalıdır. Bu belgeler, hem iç denetimlerde hem de resmi kontrollerde büyük önem taşır.

Bakım Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Cihaz hiçbir zaman orijinal yapısına müdahale edilmeden açılmalıdır.
  

• Exproof bağlantı elemanları sadece üreticinin belirttiği tork değerlerinde sıkılmalıdır.
  

• Ex-proof cihazlarda standart civata veya conta kullanmak, cihazın tüm sertifikasyonunu geçersiz hale getirir.
  

• Cihaz üzerindeki etiketler silinmişse, mutlaka üretici firma veya yetkili servis ile iletişime geçilmelidir.
  

• Test sonrası cihazın tüm kapak ve contaları orijinal haliyle kapatılmalıdır.
  
  

İzmir Enerji’nin Exproof Cihaz Test ve Bakım Hizmetleri

Türkiye’de birçok endüstriyel tesiste Exproof cihazlar yaygın olarak kullanılmakta; ancak ne yazık ki bu cihazların düzenli bakım ve testleri çoğu zaman ihmal edilmektedir.
İzmir Enerji olarak, Exproof ekipmanların test, bakım ve sertifikasyon süreçlerinde uluslararası standartlara uygun çözümler sunuyoruz. Deneyimli mühendis kadromuz, hem sahada hem de laboratuvar ortamında Exproof cihazların performansını ve güvenliğini titizlikle değerlendirir.
Ayrıca bakım sonrası cihazların test raporları dijital olarak arşivlenir ve kullanıcıya sunulur. Böylece işletmeler, hem yasal gereklilikleri yerine getirir hem de tesis güvenliğini sürdürülebilir hale getirir.